HĐND đã có nhiều đổi mới về tổ chức và hoạt động, nguyên tắc tập trung dân chủ được tôn trọng, dân chủ trong sinh hoạt được phát huy, tính hình thức trong hoạt động của HĐND giảm dần; chất lượng các kỳ họp HĐND từng bước được nâng lên. Nhận thức được kỳ họp là hoạt động quan trọng và chủ yếu nhất của HĐND, HĐND cấp xã đã đảm bảo được số lượng các kỳ họp đúng theo quy định của pháp luật; công tác tổ chức, điều hành kỳ họp từng bước được cải tiến; việc xây dựng và ban hành nghị quyết của HĐND cơ bản đúng luật và phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Chất lượng và hiệu quả của hoạt động giám sát từng bước được nâng lên. Việc gần dân và lắng nghe ý kiến của Nhân dân được tăng cường, các đại biểu đã thường xuyên tiếp xúc cử tri để lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân và vận động Nhân dân thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và nghị quyết của HĐND.
Tuy nhiên, thực tế hoạt động của HĐND cấp xã từng lúc chưa phát huy đầy đủ vị trí, vai trò của cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương; công tác tham gia xây dựng và tuyên truyền, phổ biến pháp luật, chủ trương của Đảng, Nhà nước, nghị quyết của HĐND còn thiếu chủ động; việc xem xét, quyết định những vấn đề quan trọng có lúc còn mang tính hình thức; hoạt động giám sát hiệu quả chưa cao, nhiều kiến nghị thông qua hoạt động giám sát chưa được các cơ quan có trách nhiệm giải quyết kịp thời; việc giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, công tác hòa giải ở cơ sở còn hạn chế; một số đại biểu HĐND chưa làm tròn trách nhiệm của người đại biểu dân cử, chưa dành thời gian cần thiết cho hoạt động của HĐND, chưa thường xuyên tiếp công dân theo quy định.
Nguyên nhân tồn tại, hạn chế là do cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động còn một số bất cập; Thường trực HĐND cấp xã, nhất là Phó Chủ tịch HĐND hoạt động chuyên trách ở một số địa phương còn hạn chế về trình độ và năng lực, lại thiếu ổn định; một số đại biểu còn hạn chế về trình độ, năng lực, thiếu tâm huyết với hoạt động của HĐND; điều kiện đảm bảo cho các hoạt động của HĐND, đại biểu HĐND còn hạn chế; một số ban, ngành chưa nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò của HĐND; một số cấp ủy chưa thật sự quan tâm đến hoạt động HĐND.
Từ thực tế hoạt động thời gian qua, để HĐND cấp xã hoạt động có chất lượng, hiệu quả hơn, có thể nghiên cứu một số giải pháp như:
Thứ nhất, thực tế cho thấy, nơi nào cấp ủy Đảng quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, chặt chẽ và chăm lo đến tổ chức, bộ máy, định hướng nội dung hoạt động, bố trí đúng cán bộ cho HĐND thì nơi đó hoạt động của HĐND có hiệu quả, thực hiện tốt vai trò là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Do đó, đòi hỏi cấp ủy ở cơ sở cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của HĐND, đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của cấp ủy Đảng ở địa phương đối với hoạt động của HĐND, quan tâm công tác quy hoạch, đào tạo, phân công cán bộ có tâm, có tầm làm công tác HĐND để xây dựng HĐND thật sự là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương.
Thứ hai, nâng cao chất lượng đại biểu HĐND và công tác tổ chức của HĐND cấp xã. Để nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND, trước hết phải đổi mới công tác hiệp thương, giới thiệu người ra ứng cử đại biểu HĐND, không nên nặng về cơ cấu mà nên coi trọng phẩm chất, trình độ, năng lực công tác, tâm huyết với hoạt động của HĐND.
Thứ ba, cần cải tiến và nâng cao chất lượng kỳ họp HĐND. Công tác tổ chức kỳ họp phải có sự chuẩn bị chu đáo, đại biểu HĐND phải được cung cấp đầy đủ và kịp thời các văn bản và những thông tin liên quan để nghiên cứu trước; đồng thời phải dành thời gian thỏa đáng cho đại biểu thảo luận và chất vấn. Chủ tọa cần linh động trong điều hành kỳ họp, gợi mở nhằm tạo điều kiện đại biểu mạnh dạn tham gia ý kiến đóng góp, nhất là ý kiến phản biện để xem xét vấn đề một cách thấu đáo từ đó việc ban hành nghị quyết có tính khả thi cao.
Thứ tư, thực hiện tốt chức năng giám sát của HĐND; tăng cường hơn nữa hoạt động giám sát chuyên đề.
Thứ năm, đổi mới và nâng cao chất lượng tiếp xúc cử tri, tiếp công dân của đại biểu HĐND. Nghiên cứu đa dạng hóa hình thức tiếp xúc cử tri như: tiếp xúc nơi cư trú, nơi làm việc, theo chuyên đề. Khi có yêu cầu của cử tri, đại biểu HĐND nên dành thời gian để tiếp dân, đại biểu phải thật sự gần dân, lắng nghe ý kiến người dân một cách cầu thị, đối thoại cùng người dân và phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng của Nhân dân với HĐND.
Tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND các cấp, nhất là cấp cơ sở là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta. Đó cũng là yêu cầu thực tế bức thiết của cuộc sống, nhằm ngày càng hoàn thiện thiết chế dân chủ, bảo đảm cho Nhân dân thực hiện được quyền lực của mình, bảo đảm thực hiện cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”./.